In het kader van projecten met Maatschappelijk Effectieve Rechtspraak krijgt mediation steeds meer voet aan de grond bij de rechterlijke macht. De Amsterdamse advocaten Danusia Bialkowski en Arno Diederen volgen deze ontwikkeling op de voet.

Tekst: René Zwaap

Met een veelkoppige reeks pilots in het kader van het project Maatschappelijk effectieve rechtspraak probeert de rechterlijke macht haar probleemoplossende capaciteit te verhogen. De nieuwste loot aan de stam is een proef met een deelgeschillenrechter in familiezaken bij de rechtbank Gelderland. Hierbij kan een relatief eenvoudig deelgeschil dat in de weg staat van het bereiken van een totaalregeling versneld worden voorgelegd aan de rechter.

Danusia Bialkowski en Arno Diederen.

Het is het zoveelste proefproject in een lange rij. Zo kende Noord-Nederland een inmiddels afgeronde pilot met een ‘spreekuurrechter’. In Rotterdam vond een pilot plaats met een ‘regelrechter’, aan wie burgers en bedrijven direct zelf een juridisch eenvoudig civiel geschil konden voorleggen. In Den Haag draaide een proef met de ‘wijkrechter’. In Overijssel trad een ‘overlegrechter’ aan ter behandeling van zaken als burenruzies en schulden. Ook was er een proef met een ‘bouwrechter’, waarbij de voorzieningenrechter op de plaats van het werk met bijstand van een deskundige probeert een schikking te realiseren tussen consument en opdrachtnemer.

Schuldenrechter
Ook aan de rechtbank Amsterdam gaat de Maatschappelijk effectieve rechtspraak niet onopgemerkt voorbij. Zo werden hier afspraken gemaakt met zorgverzekeraars voor een effectievere aanpak van schulden met zorgpremies. Op termijn moet dit leiden tot de benoeming van een ‘schuldenrechter’, die in de eerste plaats optreedt als een instrument voor mediation, sowieso het kernbegrip als het gaat om Maatschappelijke Effectieve Rechtspraak.

Bij de Amsterdamse advocatuur valt deze vernieuwingsslag binnen de rechtspraak in goede aarde, al krijgen de nodige pilots uiteindelijk wegens gebrek aan budget geen vervolg. Danusia Bialkowski van Advocatenkantoor Seegers & Lebouille: “Ik heb goede hoop dat er van deze projecten een olievlekwerking uitgaat. Ze geven uitdrukking aan de wens van de rechterlijke macht om uit haar ivoren toren te komen. Rechters worden voor de mensen voor het eerst zichtbaar tijdens een zitting. Rechters kunnen steeds beter tijd, taal, ruimte en vaardigheden inzetten om met de mensen te onderzoeken welke oplossing voor hen zal werken. Niet langs de juridische meetlat, maar langs de menselijke meetlat zoeken naar die ene oplossing. Een rechter moet weten hoe duur een pak melk is, en dat is steeds meer het geval.”

Bialkowski heeft de indruk dat de rechtbank van individuele advocaten bijhoudt in welke mate deze geneigd zijn zaken via mediation te schikken. “Er schijnt een lijstje te worden bijgehouden met advocaten die op dat gebied een voortrekkersrol spelen, en ik begreep dat mijn naam daar op prijkt.”

Mediation skills
Arno Diederen, advocaat en legal mediator, signaleert dat mediation steeds meer draagvlak krijgt binnen de rechterlijke macht. “De rechterlijke macht heeft de afgelopen jaren duidelijk mediation skills ontwikkeld. Dat blijkt ook uit het feit dat het aantal zaken waarin naar mediation wordt doorverwezen langzaam lijkt terug te lopen. Dat komt eigenlijk vooral doordat in de samenleving meer via mediation wordt opgelost en er dus minder vaak geëscaleerde zaken naar de rechter gaan dan vroeger. Die zijn dan ook minder geschikt om door te verwijzen naar mediation. De rechtspraak krijgt daardoor wel meer heftig geëscaleerde conflicten zoals vechtscheidingen te verwerken, en daar zijn mediation skills ook op de zitting nodig. De deelgeschillenrechter helpt vooral mediators die zaken proberen op te lossen door een stukje juridische oplossing te verschaffen voor een onderwerp waar de mediator met partijen niet uitkomt omdat de juridische status niet duidelijk is. Bijvoorbeeld als een vechtscheiding bij de mediator vastzit over de vraag of er wel of geen omgang met vader mag zijn en moeder niet wil bewegen, dan kan de deelgeschillenrechter bepalen dat er wel of geen omgang moet komen. Dan kunnen partijen alsnog verder in de mediation, die anders zou mislukken omdat ze niet uit de omgangsregeling komen.”

Escalatie voorkomen
Rechters zijn er in de eerste plaats om recht te spreken en die functie moet de rechtspraak vooral houden, aldus Diederen. “Maar veel conflicten escaleren juist indien ze louter vanuit een juridisch oogpunt worden behandeld.” De Gelderse proef met de deelgeschillenrechter voor vechtscheidingen kan Diederen, als specialist voor familie- en erfrechtzaken die honderden nationale en internationale scheidingen en erfrechtzaken succesvol heeft opgelost, alleen maar toejuichen. “Als zo’n zaak alleen op het juridische blijft hangen wordt er niets opgelost met een uitspraak en zijn de gevolgen voor betrokkenen en de samenleving eigenlijk onaanvaardbaar.”