Op dit moment zijn we voor het tonen van onze gegevens vaak afhankelijk van de gegevens die de overheid ons heeft verstrekt. Ook geldt dat we op basis van bepaalde wettelijke voorschriften vaak veel meer gegevens met een ander moeten delen, dan op grond van die wet strikt noodzakelijk is. Denk bijvoorbeeld aan het kopen van alcohol. Als je nu een blikje bier wil kopen, moet je de slijter vaak je identiteitsbewijs laten zien met al je gegevens, zoals je BSN, geboortedatum en woonplaats. Terwijl feitelijk alleen relevant is dat je 18 jaar of ouder bent. Dat je precies toont wat nodig is en niets meer, is het principe van Self Sovereign Identity (SSI).

Tekst: Hannah Brenninkmeijer

Dit principe komt erop neer dat je alle vertrouwde informatie van de overheid via een app in je telefoon met anderen kunt delen op een wijze waarover jij als gebruiker beschikt, zonder dat de ander alle verdere informatie kan inzien. De daarvoor te gebruiken technologie wordt via een blockchain database gerealiseerd. Nadeel is dat blockchain energie slurpt, en dat in tijden dat de aarde al genoeg te lijden heeft onder onze overconsumptie.

Volgens Marieke van Putten, coördinator bij de directie Digitale Overheid van het ministerie van BZK, weegt dit nadeel van overmatig energieverbruik echter op tegen de vele voordelen die de technologie zou bieden.[1] Zij geeft als voorbeeld een uitkeringsgerechtigde die via deze app direct een koelkast kan bestellen, zonder dat de persoon dit dure apparaat hoeft voor te schieten en weer terug moet vorderen via een formulier. Uit de vertrouwde omgeving binnen blockchain blijkt dat de aanvrager recht op bijzondere bijstand heeft.[2] In 2019 organiseerde Marieke van Putten een zakelijke borrel als side event van een grote bijeenkomst in Parijs. “Omdat het buiten de standaard inkoopcontracten viel, duurde het eeuwen voordat de ondernemer werd betaald. Via blockchain kun je administratieve processen handiger organiseren. Ik word enthousiast van de eenvoud en schoonheid van blockchain.”[3]

Europese Commissie is voor invoering

De Europese Commissie wil deze digitale identiteit creëren voor iedere EU-burger, iedere inwoner en elke onderneming in de EU die dat wil. De burgers die ervoor kiezen, kunnen zich daarmee identificeren en kunnen kiezen welke persoonlijke gegevens ze met een ander willen delen. Het is dus niet verplicht om de digitale identiteit aan te vragen. Deze keuze om te identificeren geldt zowel online als offline, en heeft betrekking op het delen van gegevens met overheidsinstanties en met bedrijven in de hele EU. Iedere EU-burger en inwoner van de EU kan de nieuwe digitale identiteit in een persoonlijke digitale portemonnee opslaan.

Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, heeft in haar Staat van de Unie daarover op 16 september 2020 het volgende gezegd: “Telkens als een app of website ons vraagt een nieuwe digitale identiteit te creëren of gemakkelijk in te loggen via een groot platform, hebben wij geen idee wat in werkelijkheid met onze gegevens gebeurt. Daarom stelt de Commissie een beveiligde Europese e-identiteit voor. Een e-identiteit die wij kunnen vertrouwen en die iedere burger overal in Europa kan gebruiken om van alles te doen – van belasting betalen tot een fiets huren. Een technologie waarbij we zelf kunnen controleren welke gegevens worden gebruikt en hoe ze worden gebruikt.”

De Europese Commissie meent dat instelling van deze Europese identiteit nodig is, omdat op dit moment nog maar circa zes van de tien EU-burgers in veertien lidstaten hun nationale elektronische identiteitsbewijs in een ander land gebruiken. Daarnaast geldt dat in alle EU-landen samen nog maar veertien procent van alle belangrijke openbare dienstverleners zo’n elektronisch bewijs uit een ander land accepteert, bijvoorbeeld om iemands identiteit te checken zonder extra wachtwoord. Dit gebeurt nog niet vaak, maar het aantal gevallen neemt wel toe.

Volgens de officiële website van de EU zou uit een enquête van de Eurobarometer blijken dat 72% van alle gebruikers wil weten hoe sociale media hun gegevens verwerken. 63% van alle EU-burgers wenst een unieke en veilige digitale identiteitskaart voor alle onlinediensten. Dat zijn voor de EU aanwijzingen dat invoering van de Europese e-identiteit noodzakelijk is.

Tegenstanders

Een aantal wetenschappers is faliekant tegen invoering van de Europese Identiteit. Volgens deze wetenschappers zou invoering van een Europese digitale identiteit tot een surveillancestaat leiden en ‘het einde van de vrijheid’ betekenen, aldus schreven zij in een artikel in Follow the Money.[4] Samengevat stellen zij dat de lobby voor invoering van een coronapas en een QR-maatschappij wordt aangevoerd door de digital identity industrie. En die boekt daarbij klaarblijkelijk resultaat bij de EU, nu de Europese Commissie verwacht dat zij de coronapas kan uitbreiden tot een volmaakte digitale portemonnee. De informatie op blockchain, zoals deze voor de digitale identiteit zal worden gebruikt, kan niet worden verwijderd. Hiermee ontstaat een permanent logboek van bewegingen, acties en transacties van alle burgers, zo vrezen deze experts. Blockchain wordt volgens hen met name door de lobby van grote bedrijven gepromoot. Daar moeten we volgens hen met zijn allen alert op zijn, want digitale identiteit op basis van blockchain is meer dan dystopisch. Zij wijzen erop dat zowel Den Haag als Brussel dit idee van een Europese e-identiteit omarmen. Met name Nederland is koploper als het gaat om het eerste prototype van de digitale identiteit.

Kamervragen

Deze pittige kritiek van wetenschappers leidde tot veel commotie en Kamervragen. Op 2 februari 2022 zijn onder meer de volgende Kamervragen gesteld:

  • Wat is de rol van Nederland in de genoemde samenwerking met de Europese Commissie inzake de ontwikkeling van de Europese digital identity?
  • Wat zijn de concrete doelstellingen van de ontwikkeling van de Europese digital identity?
  • Waarom werkt de Nederlandse regering hieraan mee?
  • Welke lidstaten zijn nog meer bij de ontwikkeling betrokken?
  • Wordt er gewerkt aan een app ten behoeve van de Europese digital identity?
  • Zo ja, zal die app een vorm van autorisatie mogelijk maken naar voorbeeld van de CoronaCheck-app?
  • Wordt er dan ook gewerkt aan een scanapplicatie zoals de Scanner voor de CoronaCheck-app?
  • Welke persoonsgegevens worden in de digitale identiteit bijgehouden?
  • Wat zijn de komende maanden de vervolgstappen in de ontwikkeling?
  • Wanneer zal de Europese digitale identiteit in gebruik worden genomen?

Rond 23 februari 2022 moet antwoord op deze vragen komen. Naar aanleiding van het artikel in Follow The Money heeft de Europese Commissie vorige maand aan het platform meegedeeld dat het ontwerp van de Europese corona-app slechts een “eerste versie is van wat zich zou kunnen ontwikkelen tot een volmaakte digital wallet”. Volgens een woordvoerder van de Europese Commissie gaat de ontwikkeling snel en wordt de komende maanden hieraan met de lidstaten verder gewerkt.

In ons volgende nummer verwachten we jullie over de beantwoording van de vragen en mogelijke verdere ontwikkelingen te kunnen berichten.

[1] De mens centraal bij Self Sovereign Identity | IDee (rvig.nl)

[2] Idem voetnoot 1

[3] Idem voetnoot 1

[4] Wetenschappers waarschuwen voor een nieuwe digitale identiteit – Follow the Money – Platform voor onderzoeksjournalistiek (ftm.nl)