Het John Adams Institute in Amsterdam is een onafhankelijk podium voor Amerikaanse cultuur in Nederland. Het verzorgt lezingen en seminars over Amerikaanse literatuur, politiek, geschiedenis en technologie. Op vrijdag 13 mei 2022 was Bill Browder te gast bij het John Adams Institute voor een event over zijn laatste boek Freezing Order, dat in het Nederlands is verschenen onder de titel Achtervolgd door de staatsmaffia.

Tekst: Diederik Palstra

Bill Browder – screenshot van de videoregistratie (camera: Peter Gielissen).

Bill Browder is de schrijver van Freezing Order dat net is verschenen en wereldwijd hoog in de bestseller lijsten staat. Het boek gaat over zijn strijd voor rechtvaardigheid voor de moord op Sergei Magnitsky, zijn advocaat in Rusland. Sergei Magnitsky werd gemarteld en vermoord door de Russische overheid terwijl hij gevangen zat vanwege zijn strijd tegen corruptie in Rusland. Bill Browder is de oprichter van Hermitage Fund, een hedge fund dat het meest succesvolle buitenlandse beleggingsfonds in Rusland was. Onderdeel van zijn activistische strategie als belegger was het ontmaskeren was van corruptie bij de bedrijven waarin hij investeerde, waardoor hij niet erg populair was bij de Russische autoriteiten. Dit leidde er uiteindelijk toe dat hij het land werd uitgezet als persona non grata. Hij liquideerde daarom alle investeringen van het fonds in Rusland, betaalde de daarover verschuldigde belastingen van 230 miljoen dollar aan de Russische staat en evacueerde zijn team uit Rusland naar het Verenigd Koninkrijk. Een aantal misdadigers heeft echter vervolgens met medewerking van de Russische overheid zijn – inmiddels lege – Russische vennootschappen frauduleus overgenomen en daarmee de teruggave verzocht van deze 230 miljoen dollar en dat ook gekregen. Kort daarna werd Bill Browder hiervan beschuldigd door de Russische staat en op een gegeven moment werd hij daarvoor ook veroordeeld door de Russische rechter.

Zijn boek vertelt het verhaal over de gevolgen van de ontdekking van de diefstal van deze 230 miljoen dollar door Sergei Magnitsky en zijn strijd om de ware schuldigen te ontmaskeren. De corrupte Russische autoriteiten raakten hier zo door geïrriteerd dat zij de advocaat arresteerden en dusdanig martelden dat het zijn dood werd.

Magnitsky Act

Het boek begint met de dood van Sergei Magnitsky en gaat vooral over de verbeten – bijna monomane – zoektocht van Bill Browder naar gerechtigheid. Dat probeert hij te bereiken door het spoor van die 230 miljoen dollar via allerlei bankrekeningen te volgen en beslag te laten leggen op de bezittingen die met die miljoenen zijn verkregen. Zijn strijd gaat er vooral over om in zoveel mogelijk landen een zogeheten Magnitsky Act in te voeren, die het mogelijk maakt om de visa in te trekken van Russen die zich schuldig maken aan schending van mensenrechten en beslag te leggen op al hun bezittingen. Het eerste land waar dit hem lukt is de VS. Veel landen zullen volgen, 34 in totaal, waaronder alle lidstaten van de EU. Het boek is een page turner en maakt duidelijk hoe misdadig het regime van Poetin te werk gaat. Het beschrijft ook heel goed hoe witwassen precies werkt en om wat voor bedragen het daarbij gaat. Een zijspoor in het boek is hoe zijn Amerikaanse advocaat ineens voor de wederpartij ging werken en de strijd van Browder om hem vervolgens te laten ontslaan als advocaat wegens belangenverstrengeling (gedragsregel 15 voor Nederlandse advocaten).

De bijeenkomst werd geopend en ingeleid door de program director van het John Adams Institute. De moderator van die avond was Michel Krielaars, voormalig correspondent voor de NRC in Rusland. Het event begon met een inleiding door Bill Browder. Daarin had hij het vooral over zijn eerste advocaat in de VS die hem in eerste instantie bijstond in zijn strijd tegen de Russische staat en tot zijn verbazing en ontzetting op een gegeven moment voor de Russische staat ging werken. Wellicht had Browder bij het kennismaken al beter moeten weten want de naam van zijn eerste advocaat was John Moscow… Moscow was advocaat geworden na een lange carrière als district attorney voor New York waarin hij zich onder meer specialiseerde in international financial crime. Toen hij hoorde dat Bill Browder probeerde te achterhalen waar die 230 miljoen dollar waren gebleven, wees hij hem op de mogelijkheid van een zogeheten 1782 subpoena, die hij tegen de clearing banks in New York kon uitbrengen. Wanneer er waar ook ter wereld namelijk een transactie heeft plaatsgevonden in dollars moeten die altijd voor een ogenblik langs een clearing bank in New York. Op deze manier bleek inderdaad te kunnen worden  achterhaald waar de miljoenen naartoe waren gegaan.

Belangenverstrengeling

Browder was aanvankelijk erg blij met het werk van Moscow. Op een gegeven moment kreeg het kantoor van Moscow echter de opdracht om het faillissement van Bernard Madoff af te wikkelen en daarom werden alle andere zaken op een laag pitje gezet, inclusief de zaak van Browder. Telefoontjes werden niet meer beantwoord door Moscow, dus moest Browder op zoek naar een andere advocaat. Inmiddels was er een discovery procedure gestart door een Russische vennootschap tegen Browder. Er was beslag gelegd onder deze vennootschap, omdat daar een gedeelte van de 230 miljoen dollar terecht was gekomen. De Russische vennootschap dacht – niet geheel ten onrechte – dat Browder hier een rol in had gespeeld. Tot ontzetting van Browder bleek uit de dagvaarding dat deze was uitgebracht door zijn voormalige advocaat Moscow. De dagvaarding betrof een verzoek om disclosure (zoals dat in de VS kan in discovery proceedings) van alle documenten die Browder in bezit had en die met zijn strijd tegen de Russische staat hadden te maken, zelfs inclusief persoonlijke gegevens van hem en zijn medewerkers. Ook betrof het een verzoek om mee te werken aan een deposition, waarin hem daarover zeven uur lang vragen gesteld konden worden. Browder zag dit als een duidelijk geval van belangenverstrengeling, te meer omdat hij Moscow al heel veel vertrouwelijke informatie had verschaft in de eerdere procedure. Deze informatie kon nu tegen hem gebruikt worden. Moscow zag dit anders. Hij was van mening dat zijn eerdere cliënt niet Browder was, maar Hermitage Capital en dat hij daarom nu niet tegen een voormalige cliënt optrad. De rechter was het in eerste instantie eens met Moscow, zodat hij de Russische vennootschap gewoon kon blijven bijstaan. Volgens Browder had de rechter er echter niets van begrepen en zag hij de zaken überhaupt niet meer goed door zijn hoge leeftijd. De rechter was 83 jaar oud – de VS kennen geen verplichte pensioenleeftijd voor rechters. In hoger beroep kreeg Browder inderdaad gelijk en de rechter werd min of meer ook met pensioen gestuurd.

Trump en Poetin

Nadat Browder over zijn ervaringen met zijn eerste advocaat had verteld, sprak hij nog over de Helsinki top van Trump en Poetin. Volgens Browder had zijn werk aan de Magnitsky Act Poetin dusdanig geërgerd dat hij bij deze ontmoeting met Trump aan hem vroeg om uitlevering van Browder aan Rusland in ruil voor het voldoen aan het verzoek van de VS tot uitlevering van twaalf leden van de Russische geheime dienst die zich bezig hadden gehouden met inmenging in de Amerikaanse verkiezingen. Tot ontzetting van Browder noemde Trump dat op de persconferentie bij deze top een ‘incredible proposal’. Pas nadat de Amerikaanse senaat had besloten dat de VS daar onder geen omstandigheid aan mee zou werken, wees Trump het voorstel af.

Browder vertelde verder nog dat zijn team erachter kwam dat het witwassen van de 230 miljoen dollar vooral plaats had gevonden via de vestiging van Danske Bank in Estland. Uit een onderzoek van een advocatenkantoor in opdracht van Danske Bank bleek dat er in totaal 234 miljard dollar was witgewassen via deze vestiging. Ook vertelde Browder dat de 230 miljoen dollar niet alleen in de VS terecht was gekomen, maar onder andere ook in Zwitserland, Zweden, Engeland en Nederland.

Browder vertelde dat in Nederland Sjoerd Sjoerdsma, lid van de Tweede Kamer voor D66 (die ook aanwezig was bij het seminar), en Pieter Omtzigt, destijds lid van de Tweede Kamer voor het CDA, geprobeerd hebben om ook in Nederland een Magnitsky Act in te voeren. Beide Tweede Kamerleden worden ook genoemd in het dankwoord van Browder in het boek.

Publieksvragen

Het seminar werd afgesloten met vragen uit het publiek. Eén vraagsteller wilde weten hoe hijzelf eigenlijk zijn vermogen had vergaard in het corrupte Rusland. Browder antwoordde dat hij via Hermitage Fund een activistische aandeelhouder was. Zijn vaste tactiek als belegger was om bij de bedrijven waarin hij investeerde de corruptie te bestrijden, waardoor deze bedrijven enorm in waarde toenamen. Dit was uiteindelijk ook de reden dat de Russische autoriteiten hem het land uitzetten en tot persona non grata verklaarden. Een andere vraag uit het publiek was hoe we steun van westerse politici voor Poetin konden tegengaan. Browder antwoordde dat de VS de Foreign Agents Registration Act kent. Deze wet brengt met zich mee dat iedere persoon en elke organisatie die voor een buitenlandse mogendheid optreedt zich als zodanig moet registreren. Dat creëert volgens Browder veel transparantie.

Om veiligheidsredenen was er na afloop van het seminar geen mogelijkheid om boeken te laten signeren door Browder. Want het is niet zonder gevaar om het op te nemen tegen de Russische staat, zoals ook uit zijn boek blijkt.