Begin mei is de nieuwe Amsterdamse rechtbank in gebruik genomen. Het ABB was aanwezig bij de officiële opening en sprak in het indrukwekkende gebouw met enkele betrokken partijen, waaronder de architect.

Door: Luce Smithuijsen en Nick van den Hoek

In de grootste zittingszaal van de nieuwe rechtbank sprak een zichtbaar trotse Christa Wiertz de uitgenodigde pers toe. De rechtbankpresident noemde het opvallende standbeeld voor de ingang haar persoonlijk favoriete onderdeel van het nieuwe gebouw. “Het heet Love or Generosity, maar ik noem het de Grote Vriendelijke Reus – hij staat daar als poortwachter, maar zorgt door zijn grappige uiterlijk ook voor verbinding.” Ook roemde zij – niet onbelangrijk – de kwaliteit van  de koffie in het nieuwe café Mokum, die aanzienlijk beter zou smaken dan in de oude rechtbank. Dat belooft veel goeds!

De Grote Vriendelijke Reus staat op het openbare plein voor de hoofdingang, dat bijna een kwart van de kavel beslaat en stelt een jong figuur in joggingbroek en met ontbloot bovenlijf voor. Het uiltje, de pijl en de eikel die de Reus vasthoudt, verbeelden in die volgorde wijsheid, volharding en focus en bescherming tegen het kwaad. Het beeld is een werk van de Amerikaanse kunstenares Nicole Eisenman. “Het plein is een gebaar van de rechtbank aan de stad. Iedereen is hier welkom,” vertelde Marco Lanna  van KAAN Architecten. Binnen hangt dezelfde sfeer: vanuit de ontvangsthal kan recht naar boven worden gekeken, waardoor een ruimtelijk gevoel ontstaat. Een verdieping hoger ligt café Mokum, dat uitkijkt op de foyer. Zo kun je de cliënt zien binnenkomen terwijl je uitkijkt op de indrukwekkende skyline van de Zuidas.

Kunst

Naast de doorkijkmogelijkheden en het vele glas met uitzicht naar buiten, valt ook in het gebouw zelf genoeg te zien. Zo is de Grote Vriendelijke Reus niet het enige kunstwerk. In de rechtbank valt direct de veelheid aan beelden, schilderijen en andere kunstwerken op. Lanna wist ons te vertellen dat alles uit de collectie van de rechtbank komt. “Er is hier veel meer ruimte om kunst te laten zien dan op de oude locatie, en er lag nog zoveel werk opgeslagen dat nooit het daglicht had gezien. Dat vonden we zonde, en bovendien draagt kunst bij aan de uitnodigende atmosfeer die we wilden creëren. De nieuwe rechtbank is een klein museum geworden. Wij hebben zelf geadviseerd bij het kiezen van de kunst.” Dat de architect zich met de aankleding van een pand bemoeit, is niet ongebruikelijk en geniet de voorkeur van bureau KAAN: “Alles is door ons ontworpen. Het liefst ontwerpen we bijvoorbeeld ook het meubilair – dat draagt bij aan de integrale uitstraling van het gebouw. Voor de nieuwe rechtbank hebben we zelfs de belettering van de bewegwijzering ontworpen.”

Veilige keuze?

Het nieuwe gebouw is modern en stijlvol, maar tegelijk viel ons op dat het op veel andere gerechtsgebouwen lijkt. Het uitbundige gebruik van natuursteen en glas en het geschakelde ontwerp zijn niet bepaald een creatieve uitspatting te noemen. Toen we Kees Kaan vroegen of het ontwerp een veilige keuze is, moest hij lachen: “Dat klinkt alsof het negatief is, voorspelbaar, maar eigenlijk is het juist goed: we hebben er met dit ontwerp voor gekozen om voor het publiek openheid en transparantie te bewaren en voor het werk dat hier wordt gedaan juist beslotenheid. Dat lijkt me gelet op de vertrouwelijkheid de enige juiste, en inderdaad veilige, keuze.” We wezen Kaan erop dat het in de vorige rechtbank juist omgedraaid was: het publiek liep in de kern rond, en de zittingszalen waren aan de randen van het gebouw. “Dat klopt, en dat zorgde voor een erg introvert gebouw. Dan ben je als bezoeker al snel verloren. Mensen die hier komen hebben het vaak al moeilijk genoeg. Het gebouw moet makkelijk zijn om je doorheen te bewegen, er moet licht zijn en transparantie. Maar natuurlijk moet ook een balans bestaan tussen die transparantie en de belangrijke taak die een rechtbank en de mensen die daar werkzaam zijn, hebben.”

Centraal

De locatie van de nieuwe rechtbank – het enige overheidsgebouw in de corporate Zuidas – vond Kaan logisch, al wist hij dat daarover discussie was geweest. “Dit is een centrale plaats die goed bereikbaar is en aan een belangrijke verkeersverbinding ligt, dat lijkt mij een prima locatie. Dit gebouw is niet bedoeld om tegenwicht te bieden aan de pompeuze gebouwen die op de Zuidas staan – de rechtbank staat op zichzelf. Daarom wilden we ook dat het gebouw er echt anders uit zou zien dan andere gebouwen in de omgeving. Het is niet ontworpen om te imponeren, maar juist om gerust te stellen en moed in te spreken. Toch straalt het ook zelfverzekerdheid uit. Je gaat niet aan de haal met dit instituut.” Als we vragen of de cellencomplexen waar gehechte verdachten worden ondergebracht die moeten voorkomen, ook moed inspreken, zegt Kaan: “Het gebied onder de rechtbank is streng en uiterst sober. Daarin hadden we trouwens ook weinig te kiezen. Via de kelder is de verkeerde manier om dit gebouw binnen te komen. Dat is erg duidelijk.”

Gesprekken

Jaap Wiedenhoff, integraal ontwerper bij ingenieursbureau ABT, stond ons enthousiast te woord. “Voor dit project hebben we ons met name laten inspireren door de dagelijkse gang van zaken in een gerechtsgebouw. Al voordat het project gegund was, hebben we tientallen gesprekken gevoerd met mensen die hier dagelijks komen: officieren van justitie, advocaten, rechters, bodes. We wilden bij het begin beginnen en goed doorgronden wat echt belangrijk is aan een gebouw als dit. Hoe functioneert het optimaal? Dat was een leuke fase, omdat alles voor ons natuurlijk nieuw was.”

We vroegen naar de veiligheid van het gebouw, voor ingenieurs mogelijk de grootste uitdaging van deze tijd. Collega Sander Dorleijn antwoordt beslist: “Dit gebouw is een stuk veiliger dan het vorige, omdat we de schillen hebben omgedraaid. In het vorige gebouw zaten de zittingszalen aan de buitenkant en liepen de bezoekers daarbinnen rond; in de nieuwe rechtbank lopen de bezoekers om een betonnen kern heen, waarin de zittingszalen zich bevinden. Die zijn nu dus extra beveiligd.” Dorleijn stelt zich het gebouw voor als een 3D-puzzel: “Binnen dit gebouw lopen grofweg drie stromen mensen, namelijk de bezoekers, de rechters en de verdachten in hechtenis. Die drie stromen mogen elkaar alleen in de zittingszaal treffen. Wij hebben ervoor gekozen het publiek in de buitenste schil te plaatsen en de rechters in de beschermde binnenste schil. Op die manier hebben we de transparantie zo veel mogelijk kunnen behouden én is het gescheiden houden van de stromen altijd gewaarborgd. Ook bij onverwachte ontruimingen door calamiteiten.”

Gebruiksgemak

We spraken ook kort met Louise Attema, projectleider van het Rijksvastgoedbedrijf. Zij vertelde dat voor haar de drie belangrijkste uitgangspunten voor de nieuwe rechtbank de uitstraling, de functionaliteit en het gebruiksgemak waren. Om de juiste uitstraling te creëren is nadrukkelijk niet gekozen voor marmer, maar voor natuursteen: “Dit materiaal is mooi, maar ziet er niet zo extreem gepolijst uit. Wit marmer kan hard en koud overkomen. Doordat de hier gebruikte natuursteen is geschuurd en gezoet, heeft het een zachter uiterlijk.” Attema vertelde ook dat het project ondanks de coronacrisis binnen de gestelde tijd – deadline: medio 2021 – én het budget is gebleven. “Toen corona net uitbrak, hebben we natuurlijk wel wat vertraging opgelopen. Wij hebben vanzelfsprekend extra maatregelen getroffen om ervoor te zorgen dat veilig verder kon worden gewerkt. Achteraf zien we dat de coronacrisis eigenlijk nauwelijks impact gehad heeft op de bouw.”

We zijn onder de indruk van de rechtbank, die door de open structuur en het vele glas inderdaad transparant en open aandoet. Die openheid kunnen wij alleen maar prijzen. Want, om met de woorden van President Christa Wiertz te spreken: “Ons werk mag worden gezien.” We wensen allen die daar werkzaam zullen zijn veel plezier tijdens de eerste zittingen in het splinternieuwe gebouw!