Is een vrouwelijke rechter bij het Gerechtshof echt nog altijd een raadsheer?

Een rechter van het Gerechtshof of de Hoge Raad wordt met de archaïsche titel ‘raadsheer’ aangesproken. Deze titel geldt los van de vraag of iemand nu man, vrouw of genderfluïde is – ze zijn allemaal raadsheer. Met name de jongere generatie rechters en andere juristen vinden dat dit uit de tijd is. Om die reden zijn zij spontaan een ludieke actie gestart waarin een aantal raadsheren zich als raadsdame op de foto heeft laten zetten. Tijd dus voor wat vragen hierover aan Diederik Radder, die zich als raadsdame heeft laten fotograferen, en Sannah Hübel, één van de initiatiefnemers van deze actie.

Tekst: Hannah Brenninkmeijer

Al op de Internationale Vrouwendag 8 maart 2019 hebben de advocaten Rosa van Zijl en Willem Jebbink van het kantoor Jebbink Soeteman Advocaten, de Hoge Raad opgeroepen tot het gebruik van meer inclusieve taal. Zij schreven toen dat het hen ‘een doorn in het oog is’ dat in de rechtspraak uitsluitend met ‘hij’ wordt verwezen als het gaat over de rechter, de officier van justitie, de advocaat of het slachtoffer, ook als het overduidelijk om een vrouw gaat. Volgens hen zou het consequent niet-gebruiken van vrouwelijke verwijswoorden de maatschappelijke werkelijkheid ontkennen, zeker nu het percentage vrouwen binnen de rechtspraktijk blijft toenemen. Ook stelden zij het gebruik van de juridische termen raadsheer, goed huisvader en raadsman ter discussie, zeker als het vrouwen betreft.

Destijds stelde de Hoge Raad de aangereikte suggesties te zullen bespreken, maar het gebruik van de term raadsheer is tot op heden nog altijd niet geschrapt. Reden waarom in april van dit jaar juristen opnieuw in actie zijn gekomen voor inclusiever taalgebruik in de rechtspraak. Eén van die juristen is Sannah Hübel. “De titel raadsheer straalt uit dat de hoge rechter in Nederland gewoonlijk een man is. Maar vrouwen maken al een halve eeuw deel uit van onze hoogste rechtscolleges”, schreef zij op LinkedIn. Hoogste tijd dus voor wat vragen aan Sannah.

Hoe ben je bij de werkgroep voor neutraal taalgebruik beland?

“Het is niet echt een werkgroep. De actie is min of meer spontaan ontstaan. Nadat Rosa van Zijl in 2019 samen met Willem Jebbink een artikel over neutraal taalgebruik had geschreven, ben ik met haar in contact gekomen. Ons clubje bestaat uit acht juristen, onder wie meerdere rechters, twee advocaten, een officier van justitie, een staatsraad werkzaam bij de Raad van State en een Inspecteur Arbo. Wij vormen een groepje van gelijkgestemden. Naar aanleiding van het brainstormen met meerdere mensen, is de raadsheer/dame-actie ontstaan. Vervolgens hebben we een aantal mannelijke raadsheren benaderd. Het idee achter de actie is dat we het blijkbaar gewoon moeten vinden dat een vrouw een heer wordt genoemd. Wij vroegen ons af of mannen een omkering ook zouden accepteren.”

Hoe waren de reacties op deze actie?

“We hebben heel veel publiciteit gekregen en de reacties waren overwegend positief. Zo is in mei van dit jaar een artikel in het Financieele Dagblad verschenen en zijn op 7 juni jongstleden Kamervragen over dit onderwerp gesteld. Minister Dekker heeft daarop geantwoord dat een eventuele wetswijziging voor een nieuw kabinet is. Wij hopen dus dat na de installatie van een nieuw kabinet alsnog een wetsvoorstel tot wijziging van deze verouderde termen volgt.”

“Naar aanleiding van onze acties is binnen de rechtspraak een onderzoek ingesteld en is geïnventariseerd hoe medewerkers van de rechtspraak over wijziging van deze en andere verouderde termen denken. Daaruit is gebleken dat meer dan de helft van de medewerkers binnen de rechtspraak vóór wijziging van de term raadsheer is. Het voorstel is dus niet omstreden. Je kunt zeggen dat de wijziging maar iets kleins is, maar woorden doen ertoe. Wij hopen dat de rechtspraak uitstraalt dat iedereen rechter kan worden en dat wordt gewaardeerd wie je bent.”

Zijn er ook negatieve reacties?

“De negatieve reacties op onze actie komen allemaal min of meer op hetzelfde neer: whataboutism, een drogreden. En dat we onze inspanningen zouden moeten richten op iets met meer relevantie. Maar als je zo redeneert, zal er nooit iets veranderen. Ook ik zie natuurlijk dat er nog altijd belangrijkere zaken zijn die moeten worden aangepakt, zoals het gebrek aan diversiteit binnen de rechterlijke macht. Slechts 3% van de rechters in Nederland heeft een niet-westerse achtergrond. In mijn optiek moet ook dat veranderen en daarom zet ik mij daar persoonlijk voor in. Maar daarbij geldt dat het een het ander niet uitsluit. In dat kader vind ik het relevant om wetenschapper Sinan Çankaya aan te halen. Hij is wetenschapper, schrijver en spreker. Ik vind zijn pleidooi, dat je op YouTube kunt vinden, heel inspirerend. Hij pleit daarin voor microrevoluties. Hij roept op om je eigen wereld te blijven bevragen. Ik kan iedereen aanbevelen zijn pleidooi op YouTube te bekijken (via de Youtube-link Sinan Çankaya over Elite racisme, micro-agressies en micro-revoluties #BlackMindsMatter – red.). Ik beschouw de wijziging van mannelijke woorden in de rechtspraak naar meer neutrale woorden ook als een microrevolutie. Aan de andere kant geldt dat een aantal mensen, onder wie ook vrouwen, geen moeite met het gebruik van de term raadsheer heeft. Net als sommige mensen het gebruik van het woord ‘hij’ in wetboeken passend voor iedereen vinden. Wel heeft een aantal raadsheren er inmiddels al bewust voor gekozen de term raadsheer niet meer te gebruiken en zichzelf ‘rechter bij het Hof’ of iets dergelijks te noemen. Daarmee is mijns inziens aangetoond dat onze actie mensen tot denken heeft aangezet en daarmee wat ons betreft is geslaagd.”

“In dit verband is het trouwens goed om te zeggen dat iets soortgelijks bij advocaten speelt. De term raadsman staat in de wet, de term raadsvrouw niet. Dat valt wellicht minder op, omdat vrouwelijke advocaten in de rechtspraktijk in het algemeen wel raadsvrouw worden genoemd. Raadsheren echter niet. Omdat vrouwelijke raadsheren op zitting nog altijd raadsheren worden genoemd, heeft een rechtszoekende meestal uitleg nodig. Zonder uitleg van de advocaat begrijpt de rechtszoekende de term ‘raadsheer’ in het algemeen al niet, en zeker niet als het vrouwen betreft. Eigenlijk is een tweet van een jonge jongen die ik ooit bij toeval zag voldoende om die situatie te kenschetsen: “Raadsheren zijn kennelijk ook vrouwen. Wtf?” Mensen begrijpen het niet meer. Ook in het kader van ‘klare taal’ lijkt het dus een goed idee om deze term zo spoedig mogelijk te wijzigen.”

Mogen ze de term raadsheer niet veranderen zonder dat wet is veranderd?

“Je mag in het gewone taalgebruik zeggen dat je rechter in hoger beroep bent, maar onder een arrest wordt dan nog wel de titel ‘raadsheer’ gebruikt. In die zin moet ook de wet worden gewijzigd. Maar niets weerhoudt je ervan jezelf op LinkedIn of in het normaal taalgebruik ‘rechter in hoger beroep’ te noemen. We moeten als rechtspraak meegaan met de tijd. Jongeren zijn bezig met genderidentiteit, genderexpressie en non-binariteit. Gender is belangrijk thema. Iedereen moet zich goed voelen bij de titel waarmee hij wordt aangesproken.”

Heb je enig idee hoeveel mensen met de actie zijn bereikt?

“Ik kan me herinneren dat de foto’s die ik persoonlijk had geplaatst al rond de 20.000 views hadden. En ik ben maar één van degenen die de post over de raadsdames heeft geplaatst. We hebben dus een behoorlijk groot bereik gehaald met de actie, zeker nu we naar aanleiding daarvan ook nog door diverse media zijn benaderd. Dat zegt wel iets over de tijdsgeest.”

Naar welke titel zou jouw voorkeur uitgaan?

“Sommige mensen vinden dat ook ‘rechter’ een mannelijke term is. Persoonlijk vind ik rechter voldoende neutraal. Mijn voorkeur zou uitgaan naar rechter in hoger beroep of rechter bij de Hoge Raad. Dat is ook het makkelijkst te begrijpen voor niet-juristen. En daar gaat het uiteindelijk om.”

Wat vind je van het tegenargument dat de titel raadsheer meer cachet heeft?

“Het is heel veelzeggend dat iemand dat zegt.”

Diederik Radder is één van de rechters die als raadsdame op de foto is gegaan. Wij vroegen hem wat hem heeft bewogen aan deze actie mee te doen.

“Op LinkedIn zag ik een bericht met Sannah Hübel over inclusief taalgebruik. Dat bericht heb ik geliket. Ik ken Sannah nog van onze tijd samen op de rechtbank. We wilden eigenlijk allebei iets tegen de archaïsche titel ‘raadsheer’ ondernemen. Recht gaat immers over rechtvaardigheid en taal speelt daarin een belangrijke rol. Op de achtergrond heeft daarbij meegespeeld dat op Curaçao de titel raadsheer helemaal niet bestaat. Daar ben je rechter in hoger beroep. Toen ik net op Curaçao startte, moest ik daar even aan wennen. Later realiseerde ik mij wat een gekke term raadsheer eigenlijk is. Deze term moet altijd aan de aanwezigen op de zitting worden uitgelegd. Ik heb vervolgens intern gepolst hoe anderen hierover denken. De meesten zijn positief over wijziging van de term. Zeker ook, omdat bij leken dan geen verwarring meer kan ontstaan tussen de termen raadsman, de advocaat, of raadsheer, de rechter. Tijdens een zitting hebben de rechters bordjes voor zich waarop voorzitter of raadsheer staat. Tijdens de introductie leg ik eigenlijk altijd uit dat we met drie rechters zijn. Als ik vertel dat we drie raadsheren zijn, roept dat in het algemeen verwarring bij rechtszoekenden op. Het is toch een minder bekende titel. En het is helemaal vreemd als er één of meer vrouwen tussen de rechters zitten. Rechter in hoger beroep of hofrechter lijkt mij inmiddels gepaster.”

Hoe voelde het raadsdame te zijn?

“Ik ging eigenlijk vooral als mezelf op de foto. Het onderschrift komt van een ander en is pas later toegevoegd. Daarna vond ik het toch wel even eng. Wat zullen de reacties op de foto zijn? Gelukkig zijn de reacties in het algemeen heel positief. Met name de jongere mensen binnen onze organisatie ondersteunen deze actie. “Wat goed”, zeggen ze dan, “de term raadsheer is echt zó uit de tijd.” Die reacties komen echt uit de grond van hun hart. Voor jonge mensen is het feit dat we de term raadsheer nog altijd gebruiken bijna onbegrijpelijk. Het tegenargument is dat het een mooie traditie is, een statige benaming. Je wordt het niet zomaar. Het is iets dat we hebben verdiend. Dat kan ik me voorstellen, maar in mijn optiek is het andere belang groter. Het is belangrijk dat je een benaming voor de functie kiest die daar recht aan doet en die voor iedereen begrijpelijk is. Het lijkt mij niet dat je het van het cachet van de titel raadsheer zou moeten hebben. Alsof rechter niet al mooi genoeg is? Het is een prachtige titel. Maar als iemand een betere naam weet, dan wil ik daar zeker ook over nadenken.”

Waar gaat jouw voorkeur naar uit, raadsheren en -dames of toch hofrechters?

“Raadsdame klinkt net zo vreemd als raadsheer. Ik kies voor een neutrale naam die recht doet aan functie, van deze tijd is en die duidelijk maakt wat je bent. Je bent nog steeds rechter, maar dan in hoger beroep.”