De stortvloed aan decreten en besluiten van de regering-Trump stelt de Amerikaanse rechtsstaat op de proef. Het juridische landschap in de Verenigde Staten staat in toenemende mate onder druk, wat leidt tot grote uitdagingen voor Amerikaanse advocaten in de mate waarin zij hun werk vrij, veilig en onafhankelijk kunnen uitvoeren. Terwijl de Trump-regering in toenemende mate nationale en internationale juridische waarborgen op verschillende beleidsterreinen lijkt te willen omzeilen, worden de advocaten die deze waarborgen zouden moeten garanderen direct aangevallen.

Tekst: Marloes van der Meijs / Sophie de Graaf

In de afgelopen weken hebben overheidsbesluiten juristen in de Verenigde Staten direct geraakt in hun werkzaamheden. Zo gaf de waarnemend plaatsvervangend procureur-generaal op 10 februari een memo uit waarin federale aanklagers werden geïnstrueerd om een corruptiezaak tegen de burgemeester van NYC, Eric Adams, te laten vallen. Deze controversiële beslissing leidde tot het aftreden van zes aanklagers vanwege ernstige zorgen over politieke inmenging in juridische procedures. Enkele weken later werden de beveiligingsmachtigingen van twee prominente advocatenkantoren ingetrokken. Één van deze kantoren had pro-bono diensten verleend aan voormalig aanklager Jack Smith, die de onderzoeken leidde naar de Capitool-bestorming op 6 januari 2021. Het andere kantoor vertegenwoordigde cliënten in zaken waarin het overheidsbeleid inzake transgenderrechten wordt aangevochten. Beide decreten beperken niet alleen de toegang tot federale gebouwen, maar zetten ook een gevaarlijk precedent door advocaten te straffen voor hun professionele werkzaamheden afhankelijk van welke cliënten zij bijstaan.

Weerstand van American Bar Association ongewenst

De American Bar Association (ABA), de grootste vrijwillige beroepsorganisatie ter wereld, heeft op 3 maart 2025 een krachtige verklaring afgelegd waarin zij het vijandige klimaat beschrijft waarmee juridische professionals in de Verenigde Staten momenteel worden geconfronteerd. Advocaten en openbare aanklagers worden steeds vaker slachtoffer van persoonlijke aanvallen, intimidatie, ontslagen en demoties, simpelweg omdat zij hun werk uitvoeren. De ABA, opgericht in 1878 en bekend om haar niet-partijgebonden inzet voor de rechtsstaat, heeft echter zelf ook weerstand ondervonden. Op 14 februari 2025 bracht de Federal Trade Commission (FTC) een memo uit waarin de ABA werd beschuldigd van politieke vooringenomenheid. Deze vijandige retoriek tegen de ABA wordt gezien als onderdeel van een bredere poging om de onafhankelijkheid van de advocatuur en de verdediging van de rechtsstaat te ondermijnen, zoals ook blijkt uit de vergaande sancties die de Trump-regering heeft uitgevaardigd tegen medewerkers van het Internationaal Strafhof.

Bezuinigingen op USAID

Een van de grootste zorgen voor de Amerikaanse advocatuur zijn de bezuinigingen op het ontwikkelingshulpprogramma USAID. Dit heeft enorme gevolgen voor ontwikkelingshulp wereldwijd, met name voor organisaties en programma’s die juridische diensten voor kwetsbare groepen aanbieden. Zo heersen er grote zorgen bij de American Bar Association over de beëindiging van juridische bijstand voor kinderen. Dit kan vooral problematisch zijn voor kinderen en gezinnen die al worstelen met armoede, en voor migranten die vaak zonder de juiste juridische bijstand in juridische procedures terechtkomen.

Advocaten aan het roer van de teloorgang van hun eigen onafhankelijkheid?

Terwijl afgelopen vrijdag nog een decreet werd uitgevaardigd dat alle rechtsbijstand aan minderjarige en alleenstaande asielzoekers in de VS per direct stopzet, sprak UCLA Prof. Scott Cummings over de rol die advocaten spelen in deze ontwikkelingen. Tijdens het evenement op de Universiteit van Amsterdam ‘When Lawyers Attack the Rule of Law’ lichtte Cummings toe op welke wijze zeer conservatieve advocaten doelbewust aan de democratie en rechtstaat toornen. Cummings benadrukte dat de onafhankelijkheid van de advocatuur in toenemende mate wordt aangetast, maar dat juist de advocatuur zelf de verantwoordelijkheid draagt om deze erosie tegen te gaan. Die weerstand is echter tot op heden onvoldoende gebleken. Mocht die toch nog komen, dan is het volgens Cummings nog maar de vraag of het op tijd is.

Gezamenlijke verklaring

In reactie op de ontwikkelingen in de Verenigde Staten heeft Lawyers for Lawyers, voor het eerst in haar veertigjarige bestaan, gezamenlijk met zeventien juridische organisaties een statement uitgevaardigd waarin de Verenigde Staten worden opgeroepen om onmiddellijk alle vormen van intimidatie en ongepaste inmenging in het werk van juristen, inclusief advocaten, een halt toe te roepen.