Leven na de advocatuur: “Elk gewapend conflict is een menselijke tragedie”

Sven Koopmans, van advocaat tot internationaal vredesonderhandelaar

Na zeven jaar als advocaat te hebben gewerkt bij Clifford Chance kiest Sven Koopmans (48) voor een carrière als internationaal vredesonderhandelaar. Tussendoor is hij ook nog vier jaar lid van de Tweede Kamer voor de VVD en schrijft hij twee boeken. In mei 2021 wordt hij benoemd tot Speciale Vertegenwoordiger van de EU voor het Vredesproces in het Midden-Oosten. ABB sprak met hem over zijn werk en drijfveren als advocaat, wetenschapper, politicus en vredesonderhandelaar.

Tekst:  Jeroen Wendelgelst

Koopmans studeert Internationaal Publiekrecht en Juridisch Politieke Wetenschappen in Leiden en volgt tussendoor ook studieprogramma’s aan het Institut d’Etudes Politiques (SciencePo) in Parijs en Harvard University. Als tweedejaars student wordt hij lid van Mordenate College, een speciaal genootschap voor de meest belovende rechtenstudenten aan de Universiteit van Leiden. Koopmans krijgt als student een sterke band met de toenmalige beschermheer van het College, de inmiddels overleden professor Hein Schermers. “Ik zag hem als mijn mentor. Hij heeft mij de liefde voor het internationale recht bijgebracht. Toen ik afstudeerde heb ik hem beloofd dat ik mij in mijn loopbaan zou inzetten voor de bevordering van mensenrechten en de internationale rechtsorde.”

Advocaat bij Clifford Chance

Na zijn afstuderen in Leiden verhuist Koopmans in 1997 naar Oxford voor een Master-studie (Magister Juris) Internationaal Recht aan Magdalen College. Na het behalen van deze graad blijft hij in Oxford voor zijn promotieonderzoek naar internationale diplomatieke geschilbeslechting. Begin 2001 heeft Koopmans zijn proefschrift bijna voltooid. “Het was voor mij toen tijd om de praktijk in te gaan. Ik was al 28 en had tot dusver vooral gestudeerd. Ik heb bewust gekozen voor de advocatuur. Het is een mooi vak waar veel inzit: moraliteit, overtuigen met argumenten, intellectuele uitdaging en het verdient doorgaans goed. Ik zocht een internationaal kantoor met een vestiging in Nederland. Zo kwam ik uit bij Clifford Chance.” Na gesprekken met Duco Oranje en Jeroen Ouwehand wordt Koopmans aangenomen voor de internationale proces- en arbitragepraktijk.

Link met de diplomatie

Zijn werk als advocaat heeft al een duidelijke link met zijn latere werk als diplomaat. Koopmans: “Wij traden regelmatig op voor staten en internationale organisaties en in procedures bij het Permanente Hof van Arbitrage in het Vredespaleis in Den Haag. Een voor Nederland unieke praktijk.” Naast zijn werk als advocaat is hij ook wetenschappelijk en in de diplomatie actief. In 2003 krijgt hij zes maanden onbetaald verlof om als adviseur bij te dragen aan vredesonderhandelingen op Cyprus. Daarnaast rondt hij eind 2007 zijn proefschrift in Oxford af, dat begin 2008 wordt gepubliceerd.

Overstap naar de internationale diplomatie

Begin 2008 wordt Koopmans gevraagd om de Speciale Vertegenwoordiger voor Kosovo van de EU te ondersteunen als juridisch en politiek adviseur. De Republiek van Kosovo zou zich kort daarna onafhankelijk verklaren van Servië en hiervoor moest een internationale regeling worden getroffen. Koopmans besluit deze kans te nemen en stapt over naar de wereld van de internationale diplomatie en vredesonderhandelingen. “Vredesonderhandelingen zijn een niche binnen de diplomatie”, vertelt Koopmans. “In mijn advocatentijd had ik al veel belangstelling voor mediation. De functie van bemiddelaar heeft mij altijd aangesproken. Dat is een combinatie van juridisch werk en het zoeken naar een oplossing in het belang van alle betrokken partijen. Als advocaat onderhandel je natuurlijk ook veel, maar dat is toch meestal vanuit het belang van één partij, de eigen cliënt. Als vredesonderhandelaar kijk je vooral naar de gemeenschappelijke belangen van de partijen en naar het algemene belang van vrede.”

Vliegende keep

Na zijn werk in Kosovo is Koopmans voor de EU onder meer actief in Darfur en Zuid-Soedan. In 2013 wordt hij gevraagd om als lid van het Mediation Stand-by Team de VN op afroep te ondersteunen bij vredesonderhandelingen. “Vanuit mijn standplaats New York kon ik ieder moment worden opgeroepen om af te reizen naar een conflictgebied ergens in de wereld. Eigenlijk was ik een soort ‘vliegende keep’ die VN-vertegenwoordigers ter plaatste ondersteunde als de situatie daarom vroeg.” Vervolgens is Koopmans vier jaar betrokken bij uiteenlopende vredesonderhandelingen in diverse landen, zoals Syrië, Soedan, Mali en Guyana/Venezuela. Ook werkt hij in deze periode voor regionale organisaties, zoals de Afrikaanse Unie.

Book of the Dead

Het conflict in Syrië heeft grote indruk op Koopmans gemaakt. In 2015 ondersteunde hij Staffan De Mistura, de toenmalige Speciale Vertegenwoordiger van de VN voor Syrië. Hij kreeg toen een exemplaar in handen van het eerste Book of the Dead, waarin de namen staan opgetekend van de eerste 100.000 dodelijke slachtoffers van de oorlog in Syrië. “Op zo’n moment realiseer je je eigenlijk pas echt tot welke enorme menselijke tragedie zo’n oorlog leidt”, vertelt Koopmans. “En het is extra wrang als je bedenkt dat het hier niet gaat om een natuurramp, maar om de tragische gevolgen van menselijke besluiten die ook anders hadden kunnen uitvallen. Ik zie het daarom als mijn roeping om partijen te helpen hun gewapende conflicten te beëindigen.”

De Tweede Kamer

Als vredesonderhandelaar had Koopmans regelmatig contact met de buitenlandwoordvoerders van diverse fracties in de Tweede Kamer, onder wie zijn vriend Han ten Broeke van de VVD. “Ik was al lang lid van de VVD, maar nooit echt politiek actief geweest. Voor veel partijgenoten was ik dan ook een relatief onbekende. Toch werd ik vanwege mijn specifieke kennis en ervaring op het gebied van het staatsrecht en internationaal publiekrecht op de kandidatenlijst van de VVD voor de Tweede Kamer geplaatst.” Na de verkiezingen van maart 2017 wordt Koopmans lid van de Kamer. Aanvankelijk houdt hij zich vooral bezig met constitutionele en juridische zaken, zoals een voorgestelde Grondwetswijziging, het kiesrecht, burgerinitiatieven, digitalisering en privacy. Maar na het vertrek van Han ten Broeke neemt Koopmans zijn functie van buitenlandwoordvoerder over. Hierdoor wordt Koopmans ook lid van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa en hoofd van de Nederlandse delegatie in de NAVO Assemblee. Zijn kennis en ervaring als diplomaat komen in deze nieuwe rol goed van pas. Ondertussen werkt Koopmans aan een handboek voor vredesonderhandelaars, dat in september 2018 wordt uitgegeven door Oxford University Press.

“Buitenlandbeleid Tweede Kamer vaak vooral voor de bühne”

Ergernissen zijn er ook. Volgens Koopmans houden Kamerleden zich vaak te veel bezig met incidenten en te weinig met het algemene belang. “Veel moties en Kamervragen over het buitenland zijn gericht op de korte termijn en identiteitspolitiek, en vaak meer bedoeld om aandacht van de pers te trekken dan om het land te dienen. Over nationale veiligheid en de economie gaat het haast nooit meer. Over alles wat gebeurt moet ‘schande’ worden geroepen en de hele wereld verdient sancties en boycotten. We verliezen daarbij de effectiviteit en de belangen van Nederland uit het oog. Dat staat in de weg aan een geloofwaardig buitenlandbeleid.” Koopmans schrijft hierover het boekje Koopman, dominee, generaal: Nationaal belang, buitenlandbeleid & de nieuwe wereldorde dat in januari 2021 verschijnt bij Uitgeverij Boom.

Op het lijf geschreven: EU Speciaal Vertegenwoordiger voor het Midden-Oosten

Na vier jaar lid geweest te zijn van de Tweede Kamer besluit Koopmans zich niet opnieuw verkiesbaar te stellen. “Ik heb gemerkt dat de rol van vredesonderhandelaar toch meer bij mij past. Daarin kan ik mij beter richten op het algemene belang van vrede, fundamentele mensenrechten en handhaving van de internationale rechtsorde. Dat zijn voor mij kernwaarden.” In mei 2021 wordt Koopmans door de Europese Raad van Ministers benoemd tot Speciaal Vertegenwoordiger van de EU voor het Vredesproces in het Midden-Oosten. De Raad geeft hem hierbij het mandaat om namens de EU het vredesproces in het Midden-Oosten te bevorderen. Koopmans wordt in zijn standplaats Brussel ondersteund door drie politieke adviseurs. Ongeveer de helft van zijn tijd is hij op reis voor gesprekken met vertegenwoordigers van conflictpartijen, zoals Israël, de Palestijnse Autoriteit en diverse Arabische landen, maar ook de VS en Rusland. Ter plaatse kan Koopmans dan een beroep doen op ondersteuning door de lokale EU-vertegenwoordiging. “In mijn huidige functie kan ik doen wat ik het liefste doe: bijdragen aan een duurzame oplossing voor oorlogen en conflicten met oog voor de belangen van alle partijen”, besluit Koopmans het gesprek. “De advocatuur is een mooi vak, maar het vak van vredesonderhandelaar is mij toch meest op het lijf geschreven.”