Benodigde 300.000 handtekeningen voor referendum behaald

In de ABB Nieuwsbrief van september jongstleden werd er al kort aandacht aan besteed: de nieuwe ‘Sleepwet’. Nu op 9 oktober jongstleden de vereiste 300.000 handtekeningen zijn verzameld om een referendum af te dwingen, is het belangrijk om wat uitgebreider stil te staan bij de nieuwe wet en de gevolgen daarvan voor advocaten.

Tekst: Victor van Campen en Soeradj Ramsanjhal

Op 11 juli 2017 nam de Eerste Kamer de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) aan. Onder andere De Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten, de Raad van State, het College voor de Rechten van de Mens, de Raad voor de Rechtspraak en Arjen Lubach uitten hun zorgen over de nieuwe wet, die onder critici ook wel de ‘sleepwet’ wordt genoemd. Treedt de wet in werking, dan leidt dat tot een uitbreiding van de middelen die de AIVD en MIVD mogen inzetten. Zo mag er een zogenaamd ‘sleepnet’ worden ingezet om op grote schaal online communicatie af te luisteren, ook van niet-verdachte burgers, mogen alle geautomatiseerde apparaten worden gehackt en mogen verzamelde data met buitenlandse inlichtingendiensten gedeeld worden, ook zonder voorafgaande analyse door de veiligheidsdiensten. Er zitten ook waarborgen in de wet: de minister moet groen licht geven voor elke tap, de taps worden getoetst door de CTIVD (de toezichthouder op de geheime diensten) en het aftappen moet in een beperkt tijdsbestek en in een beperkte regio gebeuren.


‘Bijvangst’
De bijzondere positie van advocaten heeft er toe geleid dat er in de nieuwe wet ten aanzien van deze groep verschoningsgerechtigden aanvullende waarborgen zijn opgenomen. Het direct verzamelen van vertrouwelijke communicatie tussen advocaat en cliënt, het als ‘bijvangst’ bewaren van dergelijke communicatie en het doorgeven aan het OM van gegevens die betrekking hebben op de vertrouwelijke communicatie tussen een advocaat en diens cliënt zijn alle drie onderhevig aan goedkeuring van de rechtbank Den Haag.

Deze regeling is opgenomen naar aanleiding van rechtspraak uit 2015, waarin is geoordeeld dat het door de AIVD en MIVD tappen van communicatie van en met advocaten in strijd is met artikel 8 EVRM, en dat het verboden is om aldus verkregen informatie, voor zover deze onder het verschoningsrecht van de advocaat valt, aan het openbaar ministerie te verstrekken omdat dit leidt tot een ernstige inbreuk op artikel 6 EVRM.

In de Kamerdebatten over de nieuwe wet gaf oud-minister Plasterk zelf het voorbeeld van een tap op het Facebookverkeer tussen Syrië en Nederland. Een minder onschuldig voorbeeld van de mogelijke gevolgen van de nieuwe wet biedt het Amerikaanse ministerie van justitie, dat afgelopen zomer de host van een anti-Trumpwebsite om gegevens van de 1,3 miljoen bezoekers vroeg.

De ingrijpende gevolgen van de nieuwe wet waren de aanleiding voor een groep Amsterdamse studenten om voldoende digitale handtekeningen te verzamelen om een referendum over de nieuwe ‘Sleepwet’ af te dwingen. Volgens één van de studenten, Tijn de Vos, is hun actie geslaagd ‘als Nederland zich volledig bewust is van de gevolgen van deze wet. Dat is zeker nog niet het geval’. De Vos: ‘De privacy-inbreuken die de wet mogelijk maakt, zorgen voor zelfcensuur, niet alleen bij journalisten maar bijvoorbeeld ook bij artsen en advocaten’. Het is dan ook de dreiging van zelfcensuur die men zou kunnen toepassen in de wetenschap dat alle gegevens verzameld kunnen worden, die de initiatiefnemers van het referendum zorgen baart.

Begin oktober dreigde de poging van de studenten om voldoende handtekeningen te verzamelen nog te stranden. Enkele weken daarna was de drempel van 300.000 handtekeningen toch gehaald, mede dankzij de aandacht die Arjen Lubach in zijn satirische tv-programma aan de Sleepwet schonk. En zo zal Nederland na het veel bediscussieerde raadgevende referendum over het associatieverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie een tweede nationale volksraadpleging krijgen.

Coalitieakkoord
De dag nadat er 300.000 handtekeningen verzameld waren, presenteerden VVD, CDA, D66 en ChristenUnie hun coalitieakkoord, waaruit blijkt dat het raadgevend referendum wordt afgeschaft. Duidelijk is dat de regeringspartijen tijdens de formatie rekening hebben moeten houden met de groeiende maatschappelijke kritiek op de sleepwet. Of dit voldoende zal zijn om critici van de sleepwet tegemoet te komen, zal mogelijk blijken uit het referendum. Welk gevolg dit voor het referendum zal hebben is nog onduidelijk, hoewel verschillende partijen hebben aangegeven dat ze vasthouden aan de afschaffing, ongeacht de uitslag van het referendum.

Het referendum zal plaatsvinden op 21 maart 2018.

De tekst van de Wiv is te vinden via deze link.