Soap rond ‘monsterlijk lelijke’ nieuwbouw Leidseplein

Sinds 2016 houdt de sloop van de Heineken Hoek op het Leidseplein de gemoederen bezig. In 2017 zette de rechtbank Amsterdam een streep door de sloop- en bouwplannen. Maar in 2019 oordeelde de Raad van State dat de nieuwbouwplannen toch door de beugel konden. De Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (VVAB) was ontsteld en de ‘monsterlijke lelijke’ nieuwbouw werd niet enthousiast ontvangen door de buurt. Het ABB blikt terug.

Door: Nick van den Hoek

Bijgestaan door Kennedy van der Laan heeft de VVAB geprocedeerd tegen de realisatie van The Diamond, een hotel annex bar op de plek van de oude Heineken Hoek op het Leidsepein en Kleine-Gartmanplantsoen. De voornaamste klachten: te hoog, te groot en totaal niet in verhouding met de rest van het plein. Ook de locatie in combinatie met het ontwerp is steen des aanstoots. Niet als toegangspoort van de binnenstad, de Leidsestraat, waar het Unesco Werelderfgoed eigenlijk begint, vond de VVAB. “Op die plek is het nieuwe gebouw onacceptabel.”

Er kon toch weinig mis zijn met het bouwplan van de Caransa Groep, die voor huurder Heineken een project ontwikkelde, waar de Commissie voor Welstand en Monumenten de vingers bij aflikte. “Maar het kan u niet bekoren?”, vroeg de rechter aan de vertegenwoordigers van de VVAB op de zitting bij de rechtbank, zo tekende de Telegraaf op. De rechtbank stelde de vereniging in 2017 in het gelijk en oordeelde dat het college van burgemeester en wethouders procedurele fouten had gemaakt bij het afgeven van de omgevingsvergunning. Daarnaast had het college onvoldoende gemotiveerd dat de nieuwbouw niet leidt tot aantasting van het woon- en leefklimaat en de “architectonische kwaliteit van de bebouwing.” De Raad van State draaide deze uitspraak in 2019 terug en keurde de nieuwbouwplannen alsnog goed.

Marieke Dankbaar, advocaat bij Pot Jonker in Haarlem, behandelt regelmatig welstandskwesties in Amsterdam. “Het probleem van de Heineken Hoek was dat het geen beschermd monument was. Er geldt dus geen bijzonder beschermingsregime. Als de architect dan met een goed verhaal komt waarom zijn ontwerp in het bestemmingsplan past en aan de welstandsnota voldoet, dan maak je goede kans op een vergunning,” vertelt Dankbaar. “Je kunt als bezwaarmaker een ‘welstandstegenadvies’ laten opstellen, maar daarbij geldt een zware bewijslast. Ook daarvoor geldt dat je meer kans maakt als je weet waar je moet aankloppen voor advies. De leden van zo’n welstands- of erfgoedcommissie zijn overigens geen juristen, maar stedenbouwkundigen, architecten, architectuurhistorici en erfgoeddeskundigen. Het college van B&W mag er vanuit gaan dat de eigen commissie deugdelijk werk heeft afgeleverd en mag dat advies gewoon overnemen. De rechter is snel genegen een goed advies te volgen, want hij is zelf ook niet deskundig.  Alleen een degelijk en deugdelijk tegenadvies kan de zaak dan nog doen keren.”

Inmiddels lijkt The Diamond bijna afgebouwd, al wordt er nog geen bier getapt. De reacties op het nieuwe complex zijn bijna uitsluitend negatief. Amsterdammers vergeleken het met een Bijenkorftasje en een snelwegtoilet. Gemeenteraadslid Rogier Havelaar (CDA) stelde vragen aan de gemeenteraad over de ‘monsterlijk lelijke’ nieuwbouw. Wethouder Woningbouw en Stedelijke Ontwikkeling Reinier van Dantzig liet daarop weten dat de Commissie voor Welstand en Monumenten de bouwplannen positief beoordeelde “vanwege de hoge ambitie van het plan, de bijzondere gelaagdheid van de gevel en de wijze waarop op een moderne manier invulling is gegeven aan de voor de binnenstad kenmerkende indeling van gebouwen in een plint, middendeel en beëindiging.” De organisatie Architectuur Omslag, dat naar Zweeds voorbeeld is opgericht om invloed uit te oefenen op het bouwbeleid van gemeenten, heeft een prijsvraag uitgeschreven voor een nieuw ontwerp. De organisatie hoopt met de prijsvraag vooral te voorkomen dat het in de toekomst vaker ‘fout’ gaat met lelijke nieuwbouw. De prijsvraag werd gewonnen door Amerikaanse studente Sabrina Rugg (21). Hoewel ze zelf nog nooit in Amsterdam is geweest, roemde de jury haar vanwege “haar begrip van typische architectuur in Amsterdam”. Horecamagnaat Won Yip, een van de exploitanten van het pand, zei eind tegen AT5 alle ophef niet te begrijpen. “Het is allemaal een beetje zonde van onze tijd. Het is wat het is en nog niet klaar,” zei hij. “Als je de hoek omloopt bij het DeLaMar Theater zie je hetzelfde. Ik denk dat het een evenwichtige balans is tussen monumentaal en nieuw.” Hij kreeg bijval van Parool-lezer Rick Kok: “Echt goede architectuur roept op tot interactie en zelfs discussie. De een vindt het spuuglelijk, de ander prachtig. Goede architectuur maakt emoties los. Dit is altijd zo geweest – Pierre Cuypers, Salvador Dalí, art nouveau en jugendstil – en zal ook altijd zo blijven.” “Juist dit soort moderne architectuur geeft – na even wennen – een bijzonder en mooi geheel aan onze stad. En laten we eerlijk zijn, de oude Heineken Hoek had 0,0 procent monumentale waarde.”