Verslag van de lezing van Scott Cummings over de huidige verontrustende situatie in de VS en de rol van advocaten daarin

Op vrijdag 21 maart gaf professor Scott Cummings een lezing aan de Universiteit van Amsterdam over de vraag hoe, onder Trump, advocaten door middel van juridische methoden bijdragen aan het afbreken van de democratie. Scott Cummings is de Robert Henigson Professor of Legal Ethics aan UCLA School of Law. De lezing was georganiseerd door het Amsterdam Centre for European Law and Governance van de UvA en het UCLA Promise Institute. Het ABB woonde de lezing bij en brengt verslag uit.

Tekst: Diederik Palstra

Scott Cummings

Cummings begint met de waarschuwing dat het een duister verhaal zal worden. Het is volgens Cummings lastig om te overdrijven hoeveel er is veranderd sinds het presidentschap van Barack Obama. Momenteel staan we volgens hem aan het begin van het einde van de democratie in de VS. Daar worden vooral juridische methoden voor ingezet, aldus Cummings, onder meer in de vorm van de executive orders van Trump. Cummings bespreekt in zijn lezing hoe dit heeft kunnen gebeuren en hoe we deze ontwikkeling kunnen proberen tegen te houden. Daarbij geeft hij aan dat dit net zo goed gaat over andere landen waar de democratie in gevaar is of in gevaar is geweest, zoals Hongarije en Polen. Zijn lezing is opgedeeld in vijf onderdelen.

1. The problem of democratic backsliding and the autocratic playbook

Cummings legt eerst een tweetal begrippen uit waar momenteel in de VS sprake van is. Met ‘Democratic backsliding’ bedoelt hij het verzwakken van de democratie door het verminderen van de democratische waarborgen, zoals het recht, de gebruiken en de normen. Met ‘Autocratic legalism’ bedoelt hij het gebruik van juridische methoden en juridische loopholes om een autocratie tot stand te brengen. Democratic backsliding en autocratic legalism worden volgens Cummings door leiders met autocratische ambities ingezet om de volgende instituten te ontmantelen die de rule of law ondersteunen:

  1. De rechterlijke macht (courts);
  2. Onafhankelijke institututen (independent institutions);
  3. Het openbaar ministerie (prosecutors);
  4. De orden van advocaten (bar associations);
  5. Universiteiten;
  6. Media; en
  7. Civil society.

Er zijn veel voorbeelden van hoe dit wordt gedaan, aldus Cummings. Zo werd in Polen de pensioenleeftijd van rechters verlaagd zodat andere en loyale rechters benoemd konden worden. In Mexico werd de grondwet gewijzigd en worden rechters voortaan rechtstreeks gekozen. Het zijn verschillende methoden, maar het gaat om het ontmantelen of verzwakken van deze zeven instituten. Je moet precies begrijpen wat deze juristen doen om het tegen te kunnen gaan, aldus Cummings. Je ziet dit ook in de VS gebeuren. Het is een professionele paradox. Juristen moeten de ‘rule of law’ beschermen, maar ze doen precies het tegenovergestelde. Cummings heeft hier recent een artikel over geschreven in de California Law Review[1] met de titel ‘Lawyers in backsliding democracy’.

Het ontmantelen of verzwakken van deze instituten gebeurt volgens Cummings aan de hand van het ‘Autocratic Playbook’. Er is een fast track in dit Autocratic Playbook en een slow road. In de fast track wordt een stembusfraudecrisis of een vergelijkbare crisis gecreëerd en wordt daarom een beroep gedaan op crisisbevoegdheden. In de slow road worden vrije verkiezingen beperkt, bijvoorbeeld door ‘gerrymandering’[2] of het beperken van de mogelijkheid om je stemrecht uit te oefenen, en worden de democratische checks and balances op de macht verzwakt.

2. The US Case Part I: How lawyers attack the rule of law from outside government – Trump 1.0 and the assault on the 2020 US presidential election

De aanval van team Trump op de presidentiële verkiezingen van 2020 vond volgens Cummings plaats onder leiding van de advocaten Rudy Giuliani en John Eastman. Zij deden daarbij een beroep op de stembusfraudemythe. Deze mythe is gebaseerd op de uitkomst van de Bush v. Gore verkiezingen, toen er maar een paar honderd stemmen verschil was – hoewel elk bewijs voor stembusfraude ontbrak. De slogan van team Trump was ‘Stop the steal’ – ‘Stop Biden from stealing the election from Trump’. Het aanvechten van de verkiezingswinst van Biden gebeurde onder leiding van deze advocaten op een drietal manieren. In de eerste plaats werd onder leiding van Giuliani een groot aantal juridische procedures gestart met claims van stembusfraude. In de tweede plaats werd door John Eastman een plan opgesteld om het kiescollege te ontmantelen. Ten derde werd getracht overheidsjuristen in te schakelen om de stembusfraudemythe geloofwaardigheid te geven. Deze werkten echter niet mee en dit kon volgens Cummings wel eens beslissend zijn geweest.

Van deze verloren strijd heeft team Trump een aantal lessen geleerd, aldus Cummings. In de eerste plaats dat juridisch procedures twijfel kunnen zaaien. Ten tweede dat juridische instituten, waarvan altijd gedacht was dat deze overeind zouden blijven tegen anti-democratische aanvallen, kwetsbaar zijn. Ten derde dat de overheidsjuristen die aanhangers zijn van de ‘rule of law’ moeten worden vervangen. De aanval in 2020 op de democratie was chaotisch, maar door de nieuwe inzichten is de tweede poging volgens Cummings veel gedisciplineerder. Er wordt nu vooral wantrouwen gezaaid tegen de democratie. Dit gebeurt door het mobiliseren van Trumpgezinde juristen, het verwarren van het Amerikaanse publiek, het claimen van een crisis, het vervagen van de grenzen tussen feit en fictie en het overnemen van de juridische gatekeepers.

3. The US Case Part II: Trump 2.0 – How lawyers attack the rule of law from the inside

Er is volgens Cummings een handboek voor deze autocratische machtsovername, ‘The Project 2025: Mandate for leadership – The Conservative Promise’ van de conservatieve denktank The Heritage Foundation. Hierin staat dat alle instituten die Trump tegenhielden in 2020 moeten worden overgenomen. Verder wordt dit playbook uitgevoerd door de executive orders van Trump; in de eerste honderd dagen waren dit al meer dan honderd. Daarbij wordt volgens Cummings gebruik gemaakt van juridische loopholes om democratische normen te ondermijnen. Ook wordt de waarheid verdraaid om radicale veranderingen te rechtvaardigen. Daartoe wordt ook een juridische onderbouwing gefingeerd om deze wijzigingen legitimiteit te geven. Zo worden volgens Cummings momenteel de twintig meest prestigieuze advocatenkantoren in de VS aangevallen onder het mom dat zij discrimineren in hun aannamebeleid[3]. Cummings gaf daarbij aan dat Paul, Weiss zich al gewonnen heeft gegeven door aan Trump 40 miljoen dollar aan pro bono juridische bijstand toe te zeggen om zijn beleid uit te voeren.

4. Strategies for resistance – Can the legal profession defend the rule of law against Trump lawyers?

Cummings is helaas sceptisch over de mogelijkheden voor advocaten om de rule of law tegen Trump en zijn aanhangers te beschermen. Dit wordt volgens hem heel lastig. De bar associations zouden gemobiliseerd kunnen worden. Die hadden volgens hem een zeer positieve rol in de gebeurtenissen na 2020. De New York Bar en de Washington DC Bar hebben Giuliani van het tableau geschrapt, de Washington DC Bar schrapte eveneens Jeff Clark van het tableau en de California Bar deed hetzelfde met Eastman. Dit zijn de drie belangrijkste bar associations in de VS en dit waren de drie belangrijkste Trump-lawyers, aldus Cummings. Zij waren de architecten van de aanval in 2020 op de uitkomst van de presidentiële verkiezingen. Het probleem is echter dat de bar associations eigenlijk niet bedoeld zijn om de rule of law te verdedigen. Zij zijn meer bedoeld om advocaten in het gareel te houden in hun verplichtingen ten opzichte van hun cliënten. Cummings’ persoonlijke mening is echter dat deze disbarments van de Trump-advocaten een precedent vormen en dus weer gebruikt kunnen worden tegen de huidige advocaten van Trump die deze executive orders voor hem opstellen. De autocratie vecht volgens hem evenwel terug en er is een tegenbeweging om de bar associations te verzwakken. Zo is er bijvoorbeeld momenteel een campagne gaande om de broer van de huidige attorney-general van Trump de voorzitter te maken van de Washington DC bar association.

5. Conclusie

Dit alles heeft volgens Cummings ook gevolgen voor Europa en de rest van de wereld. De ‘window for action’ is volgens hem aan het sluiten. Een ‘wait and see approach’ werkt niet, er moet collectieve actie worden georganiseerd. Europa is naar zijn mening het laatste bastion voor democratie. Het is nu tijd om in actie te komen, nu de macht nog niet volledig geconsolideerd is. Het ‘playbook for autocracy’ zal in omgekeerde volgorde doorlopen moeten worden om de schade die Trump heeft veroorzaakt weer ongedaan te maken. De loopholes moeten gesloten worden. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, aldus Cummings. Er zou een ‘Project 2025 for Democracy’ playbook moeten worden opgesteld en er moeten democratische waarborgen worden gecreëerd. Er moet geleerd worden van de fouten in de VS. Er is geen ‘silver bullet’ en we moeten daar geen illusies over hebben, aldus Cummings. Juristen hebben echter een belangrijke rol te spelen in de terugkeer naar een democratie. Want de juristen hebben ons in deze situatie gebracht, en zij moeten ons er ook weer uithalen, aldus Cummings. Trump probeert het abnormale normaal te maken. We moeten duidelijk blijven maken dat dit niet normaal is. Er staat volgens Cummings veel op het spel. Familie, vrienden en buren kunnen gedeporteerd worden. Collega-wetenschappers worden buitengesloten. Cummings verwacht dat dit hem ook te wachten staat, omdat hij een tegenstem laat horen. De VS is volgens Cummings overduidelijk niet langer een democratie. Het is een erg gevaarlijke en beangstigende tijd in de VS, zo sluit hij af.

[1] Scott Cummings: ‘Lawyers in backsliding democracy’; 112 Califormia Law Review 513 (2024).
[2] Dat is het wijzigen van de grenzen van kiesdistricten in je voordeel.
[3] De International Bar Association heeft 17 maart jl. geprotesteerd tegen de ‘ongoing erosion of the rule of law in the United States: https://www.ibanet.org/A-message-from-the-IBA.